MIKOŁAJ KOPERNIK: CZŁOWIEK RENESANSU I JEGO WKŁAD W ROZWÓJ NOWOŻYTNEJ NAUKI

Człowiek, który „wstrzymał słońce, ruszył ziemię” był nie tylko astronomem, ale także ekonomistą, prawnikiem, tłumaczem, lekarzem, matematykiem i kartografem. Do historii przeszedł przede wszystkim jako twórca, przełomowej dla ówczesnej nauki i wizji świata, teorii heliocentrycznej budowy Układu Słonecznego. 19 lutego obchodzimy 551. rocznicę urodzin Wielkiego Patrona Naszej Szkoły – Mikołaja Kopernika – który urodził się  w 1473 roku w Toruniu.  Miasto na mocy zawartego w 1466 roku pokoju toruńskiego (kończącego wojnę trzynastoletnią z Zakonem Krzyżackim) znajdowało się wówczas w granicach Królestwa Polskiego.

Wielki astronom wychował się w niemieckojęzycznym środowisku zamożnego mieszczaństwa, popierającego inkorporację tzw. Prus Królewskich do Korony. Po śmierci ojca, opiekę nad młodzieńcem objął brat matki, Łukasz Watzenrode, człowiek gruntownie wykształcony, przyszły biskup warmiński. To właśnie dzięki jego protekcji Kopernik podjął studia matematyczno – przyrodnicze na Akademii Krakowskiej (1491-1495), a następnie studia prawnicze w Bolonii (1496-1501) oraz medyczne w Padwie (1501-1503), które połączył z uzyskaniem doktoratu z prawa kanonicznego na uniwersytecie w Ferrarze (1503 rok). W Krakowie Kopernik po raz pierwszy zetknął się z krytycznym podejściem do koncepcji geocentrycznej oraz nauczył się posługiwać instrumentami astronomicznymi i stosować tablice astronomiczne. Podczas pobytu we Włoszech prowadził już samodzielne obserwacje i dalej zgłębiał ptolemeuszowskie modele dominujące w szesnastowiecznej nauce. Po powrocie do państwa polsko – litewskiego, kolejne czterdzieści lat swojego życia spędził przede wszystkim na Warmii, gdzie najpierw w Lidzbarku Warmińskim pracował jako sekretarz i medyk biskupa, a po śmierci wuja pełnił funkcję kanonika (jednak bez przyjęcia święceń kapłańskich) przy katedrze we Fromborku, gdzie też prowadził większość swoich obserwacji. Zmarł i został pochowany także w tym mieście, 24 maja 1543 roku. Teoria kopernikańska, zakładająca orbitalny ruch Ziemi wokół Słońca i obalająca obowiązującą od wieków geocentryczną wizję systemu według Ptolemeusza z Aleksandrii, została stworzona w latach 1515-1530. Przełomowy traktat De revolutionibus orbium coelestium ostatecznie ukazał się drukiem w 1543 roku w Norymberdze.  Autor oraz jego koncepcja długo byli obiektem krytyki i drwin, m.in. ze strony Marcina Lutra. Pomimo że w XVII wieku, głównie dzięki pracom Galileusza i Johannesa Keplera, teoria zyskiwała na znaczeniu i była podstawą dla jednej z najważniejszych rewolucji naukowych w dziejach (tzw. przewrót kopernikański), Kościół Katolicki umieścił dzieło na swoim indeksie ksiąg zakazanych. Eksperymenty dowodzące słuszność teorii zostały przeprowadzone dopiero w kolejnych stuleciach. Polski Uczony, jako prawdziwy człowiek Renesansu, poza obserwacjami nieba próbował swoich sił w innych dziedzinach. W 1522 roku ogłosił Traktat o monetach, w którym przedstawił regułę, znaną dzisiaj jako prawo Kopernika – Greshama, wypierania z rynku lepszego pieniądza przez gorszy. Postulował także monetarną unifikację Korony i Prus, jednocześnie wskazując metody zabezpieczenia pieniądza przed dewaluacją, Oprócz spraw polityki pieniężnej, najwięcej czasu zajmowały Kopernikowi czynności administracyjne związane z funkcjonowaniem biskupstwa warmińskiego, takie jak posłowanie do wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego i umacnianie zamku w Olsztynie, uczestniczył też w zjazdach stanów Prus Królewskich, sejmie krakowskim oraz negocjacjach z Krzyżakami w sprawie zwrotu Braniewa. Karol Górski, wybitny historyk i biograf Kopernika, podkreśla, że życie genialnego astronoma przypadło na panowanie Zygmunta Starego i „złoty wiek” w historii Polski – czas wyjątkowego spokoju (przerwanego krótką „wojną pruską” z Zakonem Krzyżackim, 1519-1521), rozkwitu gospodarczego i kulturalnego Korony. Państwo zapewniało mu niezbędne warunki, natomiast środowisko społeczne, z którego się wywodził, w dużym stopniu wpłynęło na kształtowanie jego poglądów i osobowości. Sam badacz uważał, że to właśnie patrycjat Torunia dał mu takie cechy jak: pracowitość, obowiązkowość, przywiązanie do swobód i przywilejów, lojalność wobec króla i dynastii powołanej do rządów w Prusach decyzją mieszkańców, a także zrozumienie i zainteresowanie sprawami gospodarczymi. Z Krakowa wyniósł zwątpienie w system autorstwa Ptolemeusza, a we Włoszech zetknął się ze starożytnymi autorami i prowadził dalsze badania. To prawdopodobnie już wówczas przywiózł do kraju zalążek nowej wizji Układu Słonecznego. Kiedy uczony opuścił Lidzbark i przeniósł się do Fromborka, świadomie zrezygnował z kariery politycznej i duchownej na rzecz jednej myśli, którą zamierzał rozwijać. Wybrał naukową samotność, bowiem środowisko kapituły nie stanowiło dla niego wsparcia intelektualnego. Swoje opus magnum Kopernik ukończył w podeszłym wieku, wspierany przez jedynego ucznia, astronoma Georga Joachima von Lauchen, znanego jako Retyk (1514-1574), dzięki staraniom którego dzieło ukazało się drukiem w Niemczach. Wkrótce treść De revolutionibus orbium coelestium miała zmienić cały naukowy świat.